فاجعه افشار – عدالت فراموش‌شده در تاریخ افغانستان
افغانستان سرزمینی است که در طول تاریخ خود، شاهد جنگ‌ها، درگیری‌ها و فجایع بسیاری بوده است. اما برخی رویدادها چنان دردناک و هولناک‌اند که نه‌تنها در حافظه تاریخی یک قوم، بلکه در وجدان جمعی یک ملت حک می‌شوند. یکی از این رویدادها، فاجعه خونین افشار است؛ واقعه‌ای که در آن بیش از هزار غیرنظامی بی‌گناه، عمدتاً از قزلباشان، قتل‌عام شدند. این کشتار نه‌تنها یک جنایت جنگی بلکه نمادی از تبعیض و بی‌عدالتی تاریخی در افغانستان است.
سه دهه از این فاجعه می‌گذرد، اما هنوز هیچ‌یک از عاملان آن محاکمه نشده‌اند. برخی از آن‌ها سال‌ها در بالاترین سطوح قدرت باقی ماندند، و هیچ نهاد داخلی یا بین‌المللی به‌طور جدی برای اجرای عدالت در این مورد اقدام نکرد. اکنون که امارت اسلامی کنترل کشور را در دست دارد، این پرسش مطرح است: آیا این حکومت برای اجرای عدالت در مورد فاجعه افشار گامی برخواهد داشت، یا این پرونده نیز مانند بسیاری از دیگر جنایات جنگی، به دست فراموشی سپرده خواهد شد؟
افشار منطقه‌ای در غرب کابل است که اکثریت ساکنان آن را قزلباشان تشکیل می‌دادند؛ جامعه‌ای که همواره به‌عنوان اهل علم، دانش و مدیریت شناخته شده‌اند. برخلاف بسیاری از گروه‌های نظامی آن دوران، مردم افشار مسلح نبودند و نقشی در جنگ‌های داخلی نداشتند. بااین‌حال، در ۲۲ دلو ۱۳۷۱، زمانی که جنگ داخلی میان گروه‌های مختلف شدت گرفته بود، نیروهای وابسته به دولت وقت و احزاب مسلح، به این منطقه یورش بردند و مرتکب جنایات وحشتناکی شدند
برخی تلاش کرده‌اند این فاجعه را یک “جنگ داخلی” جلوه دهند، اما اسناد تاریخی نشان می‌دهند که این رویداد چیزی فراتر از یک درگیری نظامی بود. حمله به افشار از پیش برنامه‌ریزی‌شده و با هدف سرکوب یک گروه قومی و مذهبی خاص انجام شد.
بر اساس گزارش‌های معتبر:
غیرنظامیان به‌طور دسته‌جمعی اعدام شدند.
زنان مورد تجاوز قرار گرفتند.
خانه‌ها و اموال مردم به آتش کشیده شد.
اجساد قربانیان در چاه‌ها و گورهای دسته‌جمعی انداخته شد.
این جنایت تنها یک نبرد نظامی نبود، بلکه یک نسل‌کشی برنامه‌ریزی‌شده بود که هدف آن پاک‌سازی قومی و مذهبی بخشی از جامعه افغانستان بود.
بر اساس اسناد و شهادت‌های موجود، افراد زیر نقش کلیدی در فاجعه افشار داشتند:
1. برهان‌الدین ربانی – رئیس‌جمهور وقت و رهبر جمعیت اسلامی.
2. احمد شاه مسعود – وزیر دفاع وقت و فرمانده حمله.
3. عبدالرب رسول سیاف – رهبر اتحاد اسلامی، که نیروهایش در این جنایت نقش اساسی داشتند.
4. مارشال محمد قسیم فهیم – یکی از فرماندهان ارشد جنگ در کابل.
5. بسم‌الله محمدی – وزیر دفاع اسبق.
6. یونس قانونی، عبدالله عبدالله، حفیظ منصور و صدیق چکری – که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در این فاجعه دخیل بودند.
این افراد، نه‌تنها به‌خاطر جنایت‌شان محاکمه نشدند، بلکه در دولت‌های بعدی افغانستان به مقام‌های مهمی رسیدند و حتی از سوی برخی جریان‌ها، به‌عنوان “قهرمانان ملی” معرفی شدند.
قزلباشان: از اهل قلم تا قربانی تبعیض
قزلباشان همواره نقش مهمی در فرهنگ و تمدن افغانستان ایفا کرده‌اند، اما در ساختار قدرت سیاسی همواره به حاشیه رانده شده‌اند. آن‌ها در دوران‌های مختلف، هدف تبعیض مذهبی و قومی بوده‌اند و فاجعه افشار یکی از نمودهای بارز این بی‌عدالتی تاریخی است.
با وجود همه این ظلم‌ها، قزلباشان همچنان برای حفظ هویت، فرهنگ و جایگاه اجتماعی‌شان تلاش کرده‌اند و امروز نیز خواهان اجرای عدالت برای قربانیان فاجعه افشار هستند.
امارت اسلامی که اکنون قدرت را در افغانستان در دست دارد، خود را حکومتی مبتنی بر عدالت معرفی می‌کند. اگر این ادعا درست است، باید در مورد فاجعه افشار اقدامات جدی انجام دهد. این اقدامات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. تشکیل یک کمیته حقیقت‌یاب مستقل برای بررسی این جنایت.
2. محاکمه علنی عاملان فاجعه افشار.
3. به رسمیت شناختن این جنایت به‌عنوان یک نسل‌کشی.
4. پرداخت غرامت به بازماندگان قربانیان و خانواده‌های آن‌ها.
5. ایجاد فرصت‌های برابر برای قزلباشان و دیگر اقلیت‌های مذهبی و قومی در ساختار حکومت.
تاکنون، امارت اسلامی هیچ اقدام عملی برای بررسی جنایات جنگی گذشته انجام نداده است. اگر این حکومت واقعاً مدعی عدالت و شریعت اسلامی است، باید نشان دهد که در برابر همه جنایات، بدون در نظر گرفتن مذهب، قومیت یا موقعیت سیاسی عاملان، موضع بی‌طرفانه و عدالت‌طلبانه دارد.
اما اگر این پرونده نیز مانند بسیاری از جنایات دیگر در تاریخ افغانستان فراموش شود، نشان خواهد داد که عدالت در این کشور همچنان تحت سلطه سیاست و قدرت باقی مانده است.
فاجعه افشار نه‌تنها یک رویداد تاریخی، بلکه نمادی از بی‌عدالتی مداوم در افغانستان است. این جنایت باید به‌طور رسمی به‌عنوان یک نسل‌کشی به رسمیت شناخته شود، و عاملان آن، بدون در نظر گرفتن وابستگی‌های سیاسی‌شان، محاکمه شوند.
اگر امارت اسلامی خواهان مشروعیت داخلی و بین‌المللی است، این پرونده یک آزمون بزرگ است. یقین داریم مانند حکومت‌های گذشته، این جنایت نیز در سایه فراموشی باقی نخواهد ماند و افغانستان همچنان اسیر چرخه خشونت و بی‌عدالتی باقی نخواهد ماند.
الحاج ابوذر صارم سرپلی مسئول __
__مرکزفرهنگی وهماهنگی توانا و مرکز قزلباشان کشور
